Tematem przewodnim jest okres przełomu XIX i XX wieku, od momentu gdy przestało istnieć Wolne Miasto Kraków i po powstaniu krakowskim w 1646 roku teren został anektowany przez Cesarstwo Austriackie aż po wyzwolenie a nawet do czasu rozpoczęcia II Wojny Światowej. Rozmowa z AI (GPT-4o) z dn. 9.9.2024.

Rozdział 1

Pytanie: Interesuje mnie jakie miał szanse chłop z podkrakowskiej wsi, aby wyjechać do pracy do Wiednia w latach 1846-1939

Szanse chłopa z podkrakowskiej wsi na wyjazd do pracy do Wiednia w latach 1846-1939 były uzależnione od kilku kluczowych czynników, które wynikały z uwarunkowań politycznych, społecznych i gospodarczych tamtego okresu.

Okres po aneksji Krakowa przez Austrię (1846-1914)

Po aneksji Wolnego Miasta Kraków przez Cesarstwo Austriackie w 1846 roku, Kraków stał się częścią monarchii Habsburgów. Relacje między Krakowem a Wiedniem były wówczas intensywne, a samo miasto Kraków zyskało szczególne znaczenie w strukturach administracyjnych cesarstwa. W tym czasie dla chłopów z podkrakowskich wsi możliwość wyjazdu do pracy w Wiedniu była bardziej ograniczona z powodu silnej struktury feudalnej i ograniczonych możliwości migracji.

Zniesienie pańszczyzny

Zniesienie pańszczyzny w Galicji w 1848 roku było ważnym punktem zwrotnym. Dzięki temu chłopi zyskali większą swobodę, w tym możliwość opuszczenia ziemi, na której pracowali. Choć chłopi nadal mieli ograniczony dostęp do edukacji i środków finansowych, otwierały się przed nimi możliwości migracji, choćby za pracą.

Migracja sezonowa

W drugiej połowie XIX wieku migracja sezonowa była popularną formą przemieszczania się chłopów. Wiele osób z wsi podkrakowskich migrowało do dużych miast, w tym Wiednia, w celu zarobienia dodatkowych środków na życie. Wiedeń jako stolica imperium oferował lepsze warunki ekonomiczne niż wiejskie rejony Galicji. Chłopi, mimo braku wykształcenia, mogli podejmować prace fizyczne – jako robotnicy budowlani, służący, kucharze czy pracownicy gospodarczy.

Okres międzywojenny (1918-1939)

Po I wojnie światowej, kiedy Polska odzyskała niepodległość, możliwości migracyjne zmieniły się. Wiedeń przestał być stolicą Galicji, jednak wyjazdy zarobkowe trwały dalej. Chłopi mogli wyjeżdżać z terenów podkrakowskich do Austrii w poszukiwaniu pracy. Wiedeń, mimo że stracił swój imperialny status, nadal przyciągał wielu ludzi z Polski.

Polityka migracyjna

W dwudziestoleciu międzywojennym Polska i Austria utrzymywały relacje dyplomatyczne, co ułatwiało wyjazdy do pracy. Wielu Polaków decydowało się na pracę za granicą, zarówno w rolnictwie, jak i w miejskich sektorach gospodarki. Brak wykształcenia nie był przeszkodą, ponieważ wciąż istniał duży popyt na niewykwalifikowaną siłę roboczą w sektorach takich jak budownictwo, transport, czy gospodarstwa domowe.

Podsumowanie

Chłopi z podkrakowskich wsi mieli realne szanse na wyjazd do Wiednia w latach 1846-1939, szczególnie po zniesieniu pańszczyzny i w wyniku rozwoju migracji sezonowej w drugiej połowie XIX wieku. W Wiedniu istniało zapotrzebowanie na niewykwalifikowaną siłę roboczą, co dawało szanse nawet chłopom bez wykształcenia na znalezienie pracy.

Pytanie: Historia. Wolne Miasto Kraków od 1946 roku jest pod aneksją Cesarstwa Austriackiego. Mieszkańcy urodzeni na tych terenach (Kraków i okolice, podkrakowskie wsie) nie są jednak Austriakami. Tacy chłopi z podkrakowskich wsi mogą jechać za pracą do Wiednia. Ale czy nie muszą jako „wcieleni obcokrajowcy” posługiwać się paszportem albo jakąś inną formą przepustki? Jak Austriacy to kontrolowali? Jakie były potrzebne dokumenty, aby chłop z podkrakowskiej wsi przejechał przez całą drogę do Wiednia?

Chłopi z podkrakowskich wsi, którzy chcieli wyjechać do Wiednia w okresie po aneksji Wolnego Miasta Kraków przez Cesarstwo Austriackie w 1846 roku, musieli stawić czoła pewnym formalnościom związanym z kontrolą migracji, choć sytuacja ta nie była tak restrykcyjna, jak mogłoby się wydawać. Kluczowe były tu zarówno regulacje wewnątrz austriackiego cesarstwa, jak i sytuacja społeczno-polityczna.

Sytuacja po aneksji Krakowa (1846)

Po aneksji Wolnego Miasta Kraków, Kraków i jego okolice zostały włączone do Galicji, która była częścią monarchii Habsburgów. Obywatele tego regionu, choć nie byli Austriakami w sensie ścisłym, stali się poddanymi cesarza Austrii. Galicjanie mieli formalnie te same prawa, co inni poddani monarchii habsburskiej, w tym prawo do podróżowania wewnątrz granic cesarstwa.

Dokumenty tożsamości i kontrola migracji

Na przełomie XIX i XX wieku, w monarchii Habsburgów nie istniała jeszcze ujednolicona forma paszportu wewnętrznego, którą znamy dzisiaj. Jednakże obowiązywały pewne przepisy dotyczące dokumentów tożsamości i kontroli migracji, które wpływały na podróże chłopów z Galicji, w tym z podkrakowskich wsi:

1. Dokumenty podróży: Chłopi chcący wyjechać do pracy w Wiedniu lub innych częściach Austrii musieli zazwyczaj posiadać dokumenty tożsamości wydane przez lokalne władze (np. władze gminne lub powiatowe). Zazwyczaj był to akt urodzenia lub dokument tożsamości potwierdzający miejsce zamieszkania i stan cywilny. W niektórych przypadkach mogły to być dokumenty wydane przez urząd gminy, np. świadectwa moralności potwierdzające, że dana osoba była uczciwym obywatelem, co mogło być wymagane przez niektórych pracodawców w Wiedniu.

2. Paszporty wewnętrzne: Choć wewnętrzne podróże w cesarstwie były mniej kontrolowane, w niektórych przypadkach (np. dla osób, które chciały pracować w innym regionie na dłużej) wymagane mogły być paszporty wewnętrzne. Paszport wewnętrzny był formą pozwolenia na podróżowanie po cesarstwie i często wydawano go na określony czas. Przepisy te jednak były bardziej elastyczne w porównaniu do dzisiejszych norm paszportowych.

3. Zezwolenie na pracę: Wiedeń, jako dynamicznie rozwijające się miasto w tamtym okresie, potrzebował pracowników, szczególnie w sektorze budowlanym i w służbie domowej. Chłopi migrujący z podkrakowskich wsi, mimo że byli niewykwalifikowani, mogli łatwiej znaleźć pracę w stolicy, zwłaszcza że zapotrzebowanie na pracę fizyczną było ogromne. Władze lokalne często wymagały rejestracji takich pracowników, ale formalne pozwolenia na pracę dla mieszkańców Galicji były rzadko wymagane, jako że byli oni poddanymi cesarza Austrii.

4. Kontrole graniczne: Cesarstwo Habsburgów było ogromnym państwem, obejmującym wiele dzisiejszych krajów, w tym Austrię, Węgry, Czechy, Słowację i tereny Galicji (obecna Polska i Ukraina). Podróże wewnątrz monarchii były więc znacznie mniej ograniczone niż w przypadku wyjazdów zagranicznych. O ile chłopi podróżujący do Wiednia mieli ze sobą odpowiednie dokumenty, takich jak dowody tożsamości i, w razie potrzeby, dokumenty podróży, kontrola była raczej powierzchowna, zwłaszcza na trasach kolejowych czy drogowych.

5. Kolej jako środek transportu: W XIX wieku sieć kolejowa w cesarstwie Habsburgów rozwijała się dynamicznie. Kolej, która połączyła Kraków z Wiedniem w 1856 roku, znacznie ułatwiła podróże do stolicy. Chłopi, którzy chcieli wyjechać do pracy, mogli skorzystać z tej sieci, jednak musieli mieć ze sobą dokumenty tożsamości wymagane na wypadek kontroli podczas podróży. W praktyce jednak, kontrola osób podróżujących do pracy była luźniejsza w ramach cesarstwa, zwłaszcza że władze wiedeńskie czerpały korzyści z napływu taniej siły roboczej z Galicji.

Podsumowanie

Podsumowując, chłopi z podkrakowskich wsi mogli stosunkowo łatwo wyjeżdżać do Wiednia w poszukiwaniu pracy. Choć formalności istniały (wymagane były podstawowe dokumenty tożsamości i czasami paszporty wewnętrzne lub pozwolenia na pracę), przepisy były znacznie bardziej elastyczne niż współczesne. Cesarstwo Austriackie miało interes w zapewnieniu napływu taniej siły roboczej do swoich miast, co oznaczało, że chłopi z Galicji, mimo że byli „obcokrajowcami” w porównaniu z mieszkańcami centralnych prowincji cesarstwa, mogli względnie łatwo podróżować do Wiednia za pracą, jeśli spełniali podstawowe wymagania administracyjne.

Pytanie: Gdzie taki chłop, jadący do Wiednia do pracy, pozostawiał po sobie zapiski i notatki urzędowe w dokumentach austriackich?

Chłop z podkrakowskiej wsi, jadący do Wiednia w poszukiwaniu pracy, mógł pozostawiać po sobie ślady i zapiski w dokumentach administracyjnych oraz rejestrach austriackich, zarówno w Galicji, jak i w samym Wiedniu. Te notatki urzędowe mogły znaleźć się w kilku rodzajach dokumentów, które były typowe dla tamtego okresu:

1. Księgi meldunkowe

– Meldunki były jednym z najważniejszych źródeł informacji o osobach migrujących do miast. Władze miejskie, w tym w Wiedniu, prowadziły rejestry osób przybywających do miasta. Chłopi, którzy przyjeżdżali do Wiednia do pracy, musieli zgłosić się do lokalnych urzędów (zwykle w dzielnicy, w której się osiedlali) i dokonać meldunku.
– Meldunki obejmowały takie informacje jak: imię i nazwisko, data urodzenia, miejsce pochodzenia (wieś, parafia, region), zawód, oraz miejsce zamieszkania w Wiedniu. Dzięki temu ślady pobytu chłopa z Galicji mogły znaleźć się w księgach meldunkowych wiedeńskich urzędów miejskich.

2. Księgi parafialne

– Parafie były bardzo ważnym elementem życia społecznego i administracyjnego, zarówno na wsi, jak i w mieście. Chłopi z Galicji często byli osobami religijnymi, a w Wiedniu mogli uczęszczać do lokalnych kościołów i być członkami parafii. W księgach parafialnych mogły znaleźć się wpisy dotyczące chrztów, ślubów czy pogrzebów, jeśli chłop osiedlił się na dłużej i założył rodzinę.
– Ponadto w parafiach mogły być notowane także informacje o bierzmowaniu, uczestnictwie w sakramentach czy świadectwach moralności wydawanych przez księży, co było czasami wymagane przy poszukiwaniu pracy.

3. Rejestry pracodawców

– W Wiedniu w XIX i na początku XX wieku istniały rejestry pracodawców, którzy zatrudniali pracowników fizycznych. Pracodawcy byli zobowiązani do rejestrowania swoich pracowników, zwłaszcza tych pracujących w większych zakładach, fabrykach, na budowach czy w służbie domowej.
– W takich rejestrach mogły znajdować się informacje o pracownikach, ich pochodzeniu, czasie zatrudnienia, a także wynagrodzeniu. Chłop z podkrakowskiej wsi mógł pozostawić takie ślady w dokumentach prowadzonych przez zakłady pracy.

4. Rejestry policyjne

– Migracje były monitorowane przez władze, a policja miejska prowadziła rejestry policyjne dotyczące osób przybywających do miast. W przypadku chłopa przybywającego do Wiednia, mógł on być odnotowany w takich rejestrach, szczególnie jeśli pojawiły się kwestie związane z jego meldunkiem, pracą lub przypadkowymi incydentami (np. złamanie przepisów, kary porządkowe).
– Rejestry policyjne mogły także zawierać informacje o pozwoleniach na pobyt i pracę, zwłaszcza jeśli wymagały one dodatkowych zezwoleń.

5. Związki zawodowe i organizacje pomocowe

– Na początku XX wieku w Wiedniu rozwijały się różne związki zawodowe i organizacje społeczne, które wspierały robotników, w tym migrantów. Chłop pracujący w Wiedniu mógł dołączyć do takich organizacji, co wiązało się z prowadzeniem rejestrów członków.
– Organizacje te mogły także udzielać wsparcia finansowego lub prawnego, co również było dokumentowane. Takie rejestry mogły zawierać informacje o osobach przybyłych z podkrakowskich wsi, które szukały wsparcia w Wiedniu.

6. Listy poborowe i dokumenty wojskowe

– Jeśli chłop pracujący w Wiedniu był w wieku poborowym, mógł być wpisany do list poborowych lub rejestrów wojskowych. Cesarstwo Austriackie wymagało służby wojskowej od swoich poddanych, w tym także od mieszkańców Galicji. Ślady obecności chłopa w Wiedniu mogły więc pojawić się w dokumentach dotyczących służby wojskowej, np. w aktach poborowych, jeśli był powołany do armii.

7. Rejestry sądowe i cywilne

– W przypadku problemów prawnych, sporów cywilnych lub innych kwestii związanych z prawem, chłop mógł pojawić się w rejestrach sądowych. Mogły to być zarówno sprawy związane z naruszeniem prawa, jak i sprawy cywilne (np. spory o wynagrodzenie, problemy z wynajmem mieszkań).
– Akty cywilne, takie jak małżeństwa, narodziny dzieci, czy śmierci były również rejestrowane przez odpowiednie urzędy, i te informacje mogły trafić do wiedeńskich rejestrów cywilnych.

8. Rejestry paszportowe i migracyjne

– W niektórych przypadkach, choć nie było to powszechne w ramach cesarstwa Habsburgów, chłopi migrujący do Wiednia mogli musieć uzyskać odpowiednie dokumenty migracyjne lub paszporty wewnętrzne. W takich rejestrach mogły znaleźć się informacje o osobach podróżujących z Galicji do Wiednia.

Podsumowanie

Chłop z podkrakowskiej wsi mógł pozostawić po sobie wiele śladów w austriackich dokumentach administracyjnych. Najczęściej były to księgi meldunkowe, rejestry pracodawców oraz dokumenty parafialne, ale także rejestry policyjne, rejestry wojskowe czy organizacji zawodowych. Wiele z tych dokumentów było prowadzonych lokalnie, w dzielnicach Wiednia, gdzie przebywali migranci, a ich istnienie pozwalało na śledzenie aktywności, zatrudnienia oraz życia codziennego takich osób w Wiedniu w XIX i XX wieku.

Pytanie: Ile kosztował przejazd koleją z Krakowa do Wiednia? Podaj kwoty w obowiązującej walucie oraz postaraj się przybliżyć i przeliczyć kwotę na dzisiejsze czasy. Ile trwała taka podróż z Krakowa do Wiednia?

Koszt przejazdu koleją z Krakowa do Wiednia oraz czas trwania podróży zmieniał się na przestrzeni lat, zależnie od okresu historycznego, stanu infrastruktury i przepisów. Przybliżmy te dane dla drugiej połowy XIX wieku i początku XX wieku.

1. Koszt przejazdu koleją z Krakowa do Wiednia

W drugiej połowie XIX wieku, kiedy rozwijała się infrastruktura kolejowa w Cesarstwie Austriackim, ceny biletów na przejazd z Krakowa do Wiednia różniły się w zależności od klasy biletu. Koleje cesarskie (C.K. Österreichische Staatsbahnen) wprowadziły kilka klas, które wpływały na koszt podróży:

– I klasa – najdroższa, przeznaczona dla zamożniejszych pasażerów.
– II klasa – dla średnio zamożnych podróżnych.
– III klasa – najtańsza, często wykorzystywana przez robotników, chłopów i mniej zamożnych mieszkańców.

Na przykład w latach 1870-1880, cena biletu na trasie Kraków-Wiedeń wynosiła (szacunkowo):
– I klasa: około 10-12 guldenów,
– II klasa: około 5-7 guldenów,
– III klasa: około 2-4 guldeny.

Dla prostego chłopa z Galicji, podróż III klasą była najczęściej wybierana ze względu na niską cenę.

Przeliczenie na dzisiejsze pieniądze:

Szacuje się, że 1 gulden (floren, złoty reński) z tamtych czasów odpowiadał około 20-30 euro dzisiejszej siły nabywczej, w zależności od poziomu cen w konkretnym okresie. Stąd:

– Bilet III klasy (2-4 guldeny): odpowiadałby dzisiaj około 40-120 euro (około 180-550 złotych).
– Bilet I klasy (10-12 guldenów): odpowiadałby dzisiaj około 200-360 euro (około 900-1600 złotych).

2. Czas trwania podróży z Krakowa do Wiednia

W drugiej połowie XIX wieku podróż z Krakowa do Wiednia pociągiem trwała około 12-14 godzin. Była to znaczna poprawa w porównaniu do wcześniejszych podróży konnych, które mogły trwać kilka dni.

W miarę postępu technologii i modernizacji kolei, w XX wieku czas podróży skrócił się. Na przykład w latach 30. XX wieku szybkie połączenia mogły trwać około 8-10 godzin, w zależności od liczby przystanków po drodze.

3. Podsumowanie

– Koszt podróży koleją z Krakowa do Wiednia w latach 1870-1880 w III klasie wynosił około 2-4 guldeny (czyli dziś około 40-120 euro).
– Czas podróży w tamtym czasie wynosił około 12-14 godzin.
– W XX wieku koszt biletów wzrastał, ale czas podróży skracał się do 8-10 godzin.

Dla chłopa z podkrakowskiej wsi podróż koleją była rewolucją komunikacyjną, umożliwiającą relatywnie szybki wyjazd za pracą do Wiednia, choć koszt biletu nadal był wyzwaniem finansowym.

Pytanie: Ile mógł zarabiać taki chłop z podkrakowskiej wsi w Wiedniu, człowiek prosty, bez wykształcenia. Załóżmy że pracował dla Opery Wiedeńskiej i był tam prostym robotnikiem, może zajmował się końmi w stajni, może zajmował się pracami ciesielskimi np. przy budowie scenografii. Jakie były wtedy stawki?

Zarobki chłopa z podkrakowskiej wsi, który pracowałby w Wiedniu jako robotnik, zależałyby od rodzaju wykonywanej pracy oraz okresu, w którym pracował. Przyjmijmy założenia dotyczące drugiej połowy XIX wieku i początku XX wieku, kiedy wielu prostych ludzi migrowało z Galicji do stolicy cesarstwa w poszukiwaniu pracy.

1. Praca w Wiedniu w drugiej połowie XIX wieku

W latach 1870-1914, Wiedeń dynamicznie się rozwijał, co przyciągało robotników z całego cesarstwa, w tym z Galicji. Tacy pracownicy podejmowali się różnych zajęć, w tym prac fizycznych, które nie wymagały specjalistycznych kwalifikacji. Przykładowo, chłop z podkrakowskiej wsi mógłby pracować jako:

– robotnik przy budowie scenografii w Operze Wiedeńskiej (takie prace ciesielskie były powszechnie wykonywane przez imigrantów),
– stajenny (jeśli zajmował się końmi, mógł być zatrudniony w stajniach związanych z operą lub innymi miejscami użyteczności publicznej),
– pomocnik na budowach (Wiedeń stale się rozbudowywał, co zwiększało popyt na tanich robotników).

2. Stawki robotników w Wiedniu

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku zarobki robotników fizycznych w Wiedniu były dość niskie, ale wciąż wyższe niż w Galicji, co przyciągało migrację zarobkową.

– Pracownicy fizyczni (np. w budownictwie, przy scenografii, stajni) mogli zarabiać około 1,5 do 3 guldenów dziennie.
– Prace mniej wykwalifikowane mogły być wynagradzane w granicach 1 do 1,5 guldena dziennie.

Na przykład prosty stajenny czy robotnik ciesielski, bez wykształcenia, mógł liczyć na dolną granicę tego przedziału – 1,5 guldena dziennie. Bardziej wykwalifikowani ciesiele lub stolarze mogli otrzymywać wyższe wynagrodzenie, bliskie 3 guldenów dziennie.

3. Przeliczenie na dzisiejsze pieniądze

Jak wspomniano wcześniej, wartość 1 guldena z tamtych czasów można oszacować na około 20-30 euro w dzisiejszej sile nabywczej. Zatem:

– 1,5 guldena dziennie odpowiadałoby około 30-45 euro dziennie (około 130-200 zł dziennie).
– 3 guldeny dziennie to około 60-90 euro dziennie (około 260-400 zł dziennie).

4. Roczny dochód i porównanie

Zakładając, że pracownik fizyczny pracowałby przez 6 dni w tygodniu, to przy stawce 1,5 guldena dziennie zarobiłby w przybliżeniu:

– Tygodniowo: 9 guldenów (około 180-270 euro),
– Miesięcznie: około 36 guldenów (około 720-1080 euro),
– Rocznie: około 432 guldeny (około 8600-13000 euro, czyli około 40-60 tysięcy złotych).

5. Koszty życia w Wiedniu

Warto jednak zaznaczyć, że koszty życia w Wiedniu były wyższe niż w Galicji. Wynajęcie pokoju, jedzenie i inne podstawowe wydatki mogły pochłonąć dużą część zarobków. Pracownicy fizyczni często musieli oszczędzać lub mieszkać w trudnych warunkach, aby wysyłać pieniądze rodzinom w Galicji.

6. Podsumowanie

– Prostemu robotnikowi z podkrakowskiej wsi, pracującemu np. w stajni Opery Wiedeńskiej czy przy budowie scenografii, płacono około 1,5 do 3 guldenów dziennie, co w dzisiejszej wartości mogłoby wynosić 30-90 euro dziennie.
– Roczne zarobki takiego robotnika mogły wynosić od 432 guldenów (czyli około 8600-13000 euro dzisiejszej wartości).
– Mimo wyższych zarobków w Wiedniu, koszty życia w mieście były znacznie większe niż w Galicji, więc oszczędności były trudne, ale możliwe.

Tacy robotnicy podejmowali jednak te wyzwania, ponieważ zarobki w Wiedniu, nawet przy niskiej stawce, były znacznie wyższe niż w biednej Galicji, gdzie dochody były niskie, a warunki życia trudne.

Pytanie: A jakie zarobki były w Galicji, na przykład te same prace wykonywane w Krakowie a dla porównania gdzieś w np. Krzeszowicach czy Alwerni?

Zarobki w Galicji, zwłaszcza w rejonach podkrakowskich, były znacząco niższe niż w Wiedniu, co było jedną z przyczyn migracji zarobkowej do stolicy Cesarstwa Austriackiego. W Galicji, regionie stosunkowo biednym, poziom wynagrodzeń dla prostych robotników i chłopów zależał od kilku czynników, takich jak rodzaj pracy, lokalizacja (miasto kontra wieś), sezonowość prac oraz dostępność zatrudnienia. Poniżej przybliżam różnice w zarobkach między Krakowem a mniejszymi miejscowościami, takimi jak Krzeszowice czy Alwernia.

1. Zarobki w Krakowie

Kraków, jako największe miasto w Galicji, oferował wyższe wynagrodzenia niż okoliczne wsie, ale wciąż były one niższe niż w Wiedniu. Kraków był centrum handlowym, administracyjnym i przemysłowym regionu, co oznaczało, że zapotrzebowanie na siłę roboczą było większe niż w małych miasteczkach i wsiach.

– Praca fizyczna w Krakowie:
– Robotnik w budownictwie: ok. 40-60 krajcarów dziennie (to równowartość ok. 0,5 do 0,75 guldena).
– Pracownik w fabrykach lub przy budowie infrastruktury: ok. 50-70 krajcarów dziennie (ok. 0,6 do 0,8 guldena).
– Czeladnicy, rzemieślnicy (stolarze, ciesiele, murarze): ok. 60-90 krajcarów dziennie (ok. 0,7 do 1 guldena).

W Krakowie prace wymagające większych umiejętności, jak ciesielstwo, mogły być wynagradzane lepiej, choć nadal były to kwoty niższe niż w Wiedniu.

2. Zarobki w mniejszych miejscowościach (np. Krzeszowice, Alwernia)

W mniejszych miejscowościach, takich jak Krzeszowice czy Alwernia, zarobki były jeszcze niższe niż w Krakowie. Były to głównie rolnicze osady, gdzie praca była sezonowa i zależna od pogody oraz zapotrzebowania.

– Praca w rolnictwie:
– Dzienny zarobek robotnika rolnego: ok. 30-50 krajcarów dziennie (ok. 0,4 do 0,6 guldena), zwłaszcza w sezonie zbiorów.
– Praca na zlecenie (np. ciesielska, rzemieślnicza): ok. 40-60 krajcarów dziennie (0,5 do 0,7 guldena), co w porównaniu do Krakowa lub Wiednia stanowiło niższą kwotę.

3. Przeliczenie na dzisiejsze pieniądze

Aby lepiej zrozumieć wartość tych zarobków, możemy oszacować, że:

– 1 gulden z drugiej połowy XIX wieku miał wartość odpowiadającą około 20-30 euro w dzisiejszej sile nabywczej.

Zatem:

– 40 krajcarów dziennie (0,5 guldena) to około 10-15 euro (45-65 zł) dziennie w dzisiejszych pieniądzach.
– 60 krajcarów dziennie (0,7-0,8 guldena) to około 15-20 euro (65-85 zł) dziennie.

4. Porównanie zarobków między Krakowem, mniejszymi miejscowościami i Wiedniem

Rodzaj pracy	Wiedeń (guldeny/dzień)	Kraków (guldeny/dzień)	Krzeszowice/Alwernia (guldeny/dzień)
Pracownik budowlany	1,5-3	0,6-0,8	0,4-0,6
Pracownik ciesielski	2-3	0,7-1	0,5-0,7
Pracownik rolny	–	0,5-0,7	0,4-0,5
Stajenny, robotnik	1,5-2	0,5-0,7	0,4-0,6

5. Wnioski

– Wiedeń oferował zarobki 2-3 razy wyższe niż Kraków, a różnica była jeszcze większa w porównaniu do małych miejscowości, takich jak Krzeszowice czy Alwernia.
– Chłop z podkrakowskiej wsi, pracujący np. jako cieśla w Krakowie, mógł zarabiać ok. 60-90 krajcarów dziennie (ok. 0,7-1 guldena), ale ta sama praca w Wiedniu przyniosłaby mu 1,5-3 guldeny dziennie.
– Koszty życia w Wiedniu były wyższe, jednak możliwość uzyskania znacząco lepszych zarobków przyciągała wielu pracowników z biednych regionów Galicji, w tym z podkrakowskich wsi.

Dla prostych ludzi, nawet przy wyższych kosztach życia, migracja do Wiednia była szansą na podreperowanie finansów rodzinnych, zwłaszcza że w Galicji bieda była powszechna, a dostęp do pracy ograniczony.

Pytanie: Pisałeś wcześniej o guldenach i krajcarach? Gulden, to wydawało mi się holenderska waluta a nie austriacka, natomiast krajcar to nie wiem co to jest. Objaśnij.

Masz rację, że „gulden” może być kojarzony z holenderską walutą, jednak był on również jednostką monetarną w monarchii Habsburgów, w tym w Cesarstwie Austriackim. Oto wyjaśnienie:

Gulden (Florin) – waluta austriacka

– Gulden (znany również jako florin w łacinie) był walutą używaną w Cesarstwie Austriackim od 1754 roku do 1892 roku.
– Poza Holandią, gulden był nazwą także austriackiej waluty w monarchii habsburskiej, zwanej oficjalnie „Austriacki Gulden”.
– Po reformie walutowej z 1857 roku jeden gulden dzielił się na 100 krajcarów. Waluta ta funkcjonowała aż do 1892 roku, kiedy została zastąpiona przez koronę austro-węgierską.

Krajcar (Kreuzer)

– Krajcar (niem. *Kreuzer*) był mniejszą jednostką walutową. Był to podziałek guldena, używany powszechnie w wielu krajach niemieckojęzycznych oraz w monarchii habsburskiej.
– W Austrii, po reformie z 1857 roku, 1 gulden = 100 krajcarów.
– Krajcar był więc odpowiednikiem grosza lub centa, czyli jednostki mniejszej niż gulden/florin.

Historia waluty w Austrii

– Przed 1857 rokiem gulden był dzielony na 60 krajcarów. Po reformie, od 1857 roku aż do zmiany waluty w 1892 roku, jeden gulden dzielił się na 100 krajcarów, zgodnie z bardziej „dziesiętnym” systemem.
– W 1892 roku wprowadzono koronę austro-węgierską (1 korona = 100 halerzy), która zastąpiła guldeny i krajcary. Korona była walutą aż do rozpadu Austro-Węgier w 1918 roku.

Przykład:

– Jeśli robotnik zarobił 10 guldenów, mogłoby to być odpowiednikiem np. 1000 krajcarów.

W dużym skrócie: gulden (florin) to była austriacka waluta przed wprowadzeniem korony, a krajcar to jej mniejsza jednostka, odpowiednik dzisiejszych groszy czy centów.

Rozdział 2

Pytanie: Przeanalizuj opracowanie historyczne „Wiedeń a Kraków. Zmienność relacji w XIX wieku” (autor: Jacek Purchla) i napisz mi w języku polskim streszczenie. Najbardziej interesują mnie w jakich kresach jakie istniały relacje między Krakowem i Wiedniem. W streszczeniu umieszczaj fakty historyczne jak i spostrzeżenia autora.

Opracowanie Jacka Purchli pt. *”Wiedeń a Kraków. Zmienność relacji w XIX wieku”* analizuje skomplikowane i dynamiczne stosunki między Krakowem a Wiedniem w kontekście zmian politycznych, społecznych i gospodarczych, jakie miały miejsce w XIX wieku.

Relacje w pierwszej połowie XIX wieku:

Kraków znalazł się w monarchii habsburskiej stosunkowo późno, dopiero w 1846 roku, po likwidacji Wolnego Miasta Krakowa, co zostało odebrane przez wielu jako katastrofa. Wcześniej, Kraków, będący Wolnym Miastem, funkcjonował jako azyl dla polskich konspiratorów po upadku powstania listopadowego w 1831 roku. Z tego powodu Austria widziała Kraków jako niebezpieczne centrum liberalizmu i nacjonalizmu polskiego. Likwidacja Wolnego Miasta i włączenie Krakowa do monarchii wywołało kryzys gospodarczy, gdyż miasto straciło dotychczasowe korzyści handlowe i zostało włączone w austriacki obszar celny.

Lata 60. XIX wieku i okres autonomii galicyjskiej:

Znacząca zmiana relacji nastąpiła po klęsce Austrii w wojnie włoskiej w 1859 roku, która otworzyła drogę do liberalnych reform. Galicja, w tym Kraków, uzyskała szeroką autonomię, a Kraków zaczął pełnić rolę duchowej stolicy Polaków. Władze miejskie, pod przewodnictwem Józefa Dietla, dążyły do modernizacji miasta. Zakładano instytucje kulturalne i naukowe, co było częścią świadomej polityki, mającej na celu utrzymanie polskiej tożsamości w warunkach austriackiej dominacji. W tym okresie Kraków rozwijał się pod wpływem polityki Wiednia, co zaowocowało nawiązaniem bliższych stosunków, mimo że miasto pozostawało pod kontrolą austriackich władz wojskowych.

Przełom XIX i XX wieku:

W miarę jak Wiedeń stawał się centrum modernizacji w Europie Środkowej, wpływy te były widoczne także w Krakowie. Miasto, choć wciąż marginalne w porównaniu z innymi metropoliami, zaczęło przyjmować wzorce wiedeńskie, szczególnie w zakresie architektury. Wiedeń stał się punktem odniesienia dla urbanizacji i modernizacji Krakowa, co przejawiało się m.in. w budowie nowych budynków użyteczności publicznej oraz rozwoju infrastruktury. Ważnym impulsem do modernizacji był plan rozbudowy miasta, związany z ideą „Wielkiego Krakowa”, zainicjowaną przez prezydenta Juliusza Leo.

Wnioski:

Purchla podkreśla, że relacje między Wiedniem a Krakowem były skomplikowane i zmienne. Z jednej strony Wiedeń traktował Kraków jako strategiczną twierdzę nadgraniczną, z drugiej zaś miasto miało możliwość rozwoju dzięki liberalizmowi austriackiemu i autonomii Galicji. Kraków przeszedł od statusu prowincjonalnej twierdzy do duchowej stolicy narodu polskiego, choć wciąż pozostawał zależny od decyzji Wiednia.

Pytanie: Czy na płaszczyźnie kulturalnej Kraków i Wiedeń współpracowały? I jeśli tak to jak?

Na płaszczyźnie kulturalnej Kraków i Wiedeń współpracowały, szczególnie w drugiej połowie XIX wieku, kiedy zmiany polityczne i reformy w monarchii Habsburgów otworzyły drogę do intensywniejszej wymiany kulturalnej.

Współpraca artystyczna i architektoniczna:

Wiedeń, będący kosmopolitycznym centrum monarchii, stał się naturalnym punktem odniesienia dla Krakowa w zakresie architektury i urbanistyki. Wielu wybitnych architektów działających w Krakowie kształciło się w Wiedniu, a wpływy wiedeńskiego historyzmu były widoczne w krakowskiej architekturze. Jak zaznacza Jacek Purchla, architektura mieszkaniowa i monumentalna Krakowa z przełomu XIX i XX wieku nawiązywała do wiedeńskich wzorców, szczególnie tych realizowanych przy budowie wiedeńskiej *Ringstrasse* – monumentalnej osi urbanistycznej Wiednia.

Wpływ wiedeńskich uczelni:

Architekci działający w Krakowie, jak Józef Czajkowski czy Władysław Ekielski, studiowali na uczelniach wiedeńskich, co przenosiło na grunt krakowski nowoczesne idee i wzorce, zarówno w sensie estetycznym, jak i funkcjonalnym. Purchla podkreśla, że wiedeńskie uczelnie miały duże znaczenie dla krakowskiej szkoły architektonicznej i urbanistycznej, a wielu architektów i artystów przenosiło do Krakowa modne w Wiedniu formy, takie jak neorenesans czy eklektyzm.

Muzea i sztuka:

W okresie autonomii galicyjskiej samorząd krakowski, wspierany przez wiedeńskie władze, rozwijał instytucje kulturalne, takie jak Muzeum Narodowe, które pełniły funkcję nie tylko lokalną, ale również ogólnonarodową. Krakowskie instytucje kulturalne były finansowane także przez emigrantów z innych zaborów, co świadczyło o roli miasta jako duchowej stolicy Polaków. Równocześnie, austriacki wpływ był widoczny w organizacji i strukturze tych instytucji, które często korzystały z wiedeńskich wzorców zarządzania muzeami i galeriami sztuki.

Teatr i życie kulturalne:

Kolejnym symbolem współpracy kulturalnej był krakowski Teatr Miejski (dzisiejszy Teatr im. Juliusza Słowackiego), który powstał w latach 1891-1893. Jego eklektyczna architektura, inspirowana wiedeńskimi trendami, oraz funkcjonowanie jako scena narodowa stanowiły przykład naśladowania wiedeńskich modeli. Kraków, podobnie jak inne miasta monarchii, takie jak Praga czy Budapeszt, realizował program narodowej sceny kulturalnej w duchu wiedeńskim.

Wpływy biurokratyczne:

Istotnym czynnikiem kulturalnej współpracy była również austriacka biurokracja, która działała jako „pas transmisyjny” wiedeńskich wzorców. Austriackie instytucje administracyjne, jak poczty, kolej czy szkoły, wprowadzały w Krakowie zunifikowaną architekturę i standardy, które były podobne we wszystkich miastach monarchii.

Podsumowanie:

Na płaszczyźnie kulturalnej Kraków i Wiedeń współpracowały poprzez wymianę idei i wzorców artystycznych, architektonicznych oraz poprzez rozwój instytucji kulturalnych. Wiedeń wywierał istotny wpływ na rozwój urbanistyczny Krakowa, a wiedeńska kultura, sztuka i biurokracja miały duże znaczenie dla kształtowania krakowskiej tożsamości kulturalnej w końcu XIX wieku.

Pytanie: Jak relacje Krakowa i Wiednia wpływały na życie prostych ludzi? Chodzi mi na przykład o prostych chłopów z podkrakowskich wsi. Czy dzięki dobrym relacjom Krakowa z Wiedniem mieli jakieś szersze możliwości? Na przykład zarobkowe?

Relacje Krakowa z Wiedniem w XIX wieku miały pośredni wpływ na życie prostych ludzi, w tym chłopów z podkrakowskich wsi, jednak korzyści z tych relacji były ograniczone i pojawiły się głównie w późniejszym okresie autonomii galicyjskiej. Wpływ Wiednia na sytuację chłopów oraz prostych ludzi wynikał przede wszystkim z reform wprowadzanych w monarchii Habsburgów, z którymi związane były zmiany polityczne, gospodarcze oraz społeczne w Galicji.

Reforma uwłaszczeniowa i jej konsekwencje:

Jednym z najważniejszych aspektów, który bezpośrednio wpłynął na życie chłopów, była reforma uwłaszczeniowa przeprowadzona przez władze austriackie w 1848 roku. Zlikwidowano pańszczyznę, co pozwoliło chłopom stać się właścicielami ziemi, którą wcześniej uprawiali. To był istotny krok ku poprawie sytuacji chłopstwa, jednak nie rozwiązał problemu ubóstwa i zacofania gospodarczego w Galicji, w tym w podkrakowskich wsiach. Uwłaszczenie zapewniło pewną niezależność chłopom, ale nie wpłynęło od razu na ich zdolności zarobkowe.

Kryzys gospodarczy i emigracja zarobkowa:

Chociaż Wiedeń wprowadzał różne reformy, Galicja, w tym okolice Krakowa, pozostawała jedną z najbiedniejszych prowincji monarchii. Z tego względu dla wielu chłopów głównym sposobem poprawy sytuacji materialnej była emigracja zarobkowa, zarówno do innych części Austro-Węgier, jak i poza granice monarchii. Wielu Galicjan wyjeżdżało do Ameryki, a także do bardziej rozwiniętych regionów monarchii, takich jak Wiedeń, gdzie mogli znaleźć pracę w fabrykach lub na budowach.

Rozwój infrastruktury i nowe możliwości pracy:

Po 1867 roku, kiedy Galicja uzyskała autonomię, sytuacja gospodarcza zaczęła się powoli poprawiać. Dzięki inwestycjom w infrastrukturę, w tym budowę linii kolejowych, pojawiły się nowe możliwości pracy w regionie. Przykładowo, Kraków stał się ważnym węzłem komunikacyjnym, co stwarzało możliwości zatrudnienia w budowie dróg, kolei czy innych projektach infrastrukturalnych. Jednak ten rozwój nie oznaczał od razu radykalnej poprawy życia prostych ludzi, gdyż prace były często nisko opłacane i niestabilne.

Sezonowa praca w Wiedniu:

Dobre relacje Krakowa z Wiedniem, szczególnie w okresie autonomii, umożliwiały sezonowe migracje zarobkowe do stolicy monarchii. Wielu chłopów z podkrakowskich wsi wyjeżdżało do Wiednia, gdzie mogli znaleźć prace sezonowe, na przykład w rolnictwie, budownictwie czy usługach. Tego rodzaju migracje zarobkowe były ważnym źródłem dochodów dla biedniejszych mieszkańców Galicji, w tym dla chłopów z okolic Krakowa.

Znaczenie polityczne i społeczne autonomii:

W czasie autonomii galicyjskiej (od 1867 roku), miejscowy samorząd, wspierany przez Wiedeń, wprowadzał reformy edukacyjne i zdrowotne, które pośrednio wpłynęły na życie prostych ludzi. Wprowadzenie obowiązku szkolnego i rozwój sieci szkół w Galicji miały na celu poprawę poziomu wykształcenia, co mogło zwiększyć szanse na znalezienie pracy w rozwijających się gałęziach gospodarki. Dla prostych chłopów oznaczało to możliwość poszerzenia horyzontów, choć dostęp do edukacji wciąż był ograniczony przez ubóstwo.

Podsumowanie:

Relacje Krakowa z Wiedniem miały pośredni wpływ na życie chłopów z podkrakowskich wsi, głównie w postaci reform wprowadzonych przez władze austriackie oraz możliwości emigracji zarobkowej do Wiednia. Choć relacje te stwarzały pewne szanse na poprawę warunków życia, korzyści były ograniczone i odczuwane głównie w dłuższym okresie. Emigracja zarobkowa oraz rozwój infrastruktury w Galicji dały prostym ludziom nowe możliwości pracy, ale nie rozwiązały systemowego problemu ubóstwa i zacofania tej prowincji.

KONIEC

Rozmowa z AI (GPT-4o) z dn. 9.9.2024

https://chatgpt.com/share/6f377a6f-664b-4606-bded-bb6e13b2fb4d

Jeżeli chcesz zgłosić błąd lub masz sugestie co do treści artykułu, prześlij nam swoje uwagi.