Podczas spaceru po Krakowie można natknąć się tu i ówdzie na niewielkie kapliczki. Te kapliczki to dawne Latarnie umarłych. Latarnie umarłych budowano od XII do XIV wieku w wielu miejscach Europy, w tym także w Polsce. Stawiane były zazwyczaj w pobliżu szpitali, cmentarzy, przytułków czy kolonii trędowatych. Skonstruowane były tak, aby światło z nich dobiegające było widoczne z każdej strony.
Zadaniem Latarni umarłych było rozpraszać mrok, w którym kryć się mogły złe duchy, ale też miały one informować przechodniów o zbliżaniu się do miejsc związanych ze śmiercią czy możliwością zakażenia.
Czasem można je było spotkać także na rozstajach dróg. Również w tych miejscach miały one być ostrzeżeniem przed możliwością spotkania ze złym duchem lub błąkającą się duszą, gdyż zdarzało się, iż szczególnie uciążliwych przestępców wieszano na takich właśnie rozdrożach, ku przestrodze dla podróżnych, przybywających w dane miejsca z niecnym planem popełnienia przestępstwa.
Z biegiem lat latarnie zostały przerobione na kapliczki, w których zamurowywano trzy otwory i umieszczano krzyże lub figurki Matki Boskiej.
Wiele innych latarń umarłych – kapliczek znajdziemy w różnych miejscach w Krakowie. Najczęściej w pobliżu kościołów, ale spotkamy także samotne latarnie, jedyną pozostałość po szpitalach czy kościołach znajdujących się przed wiekami w tych miejscach. [JOTA]
Latarnie Umarłych
- Latarnia umarłych – al. Jana Pawła II i ul. Wysockiej
- Latarnia umarłych – al. Pokoju – Czyżyny
- Latarnia umarłych – Park Krakowski
- Latarnia umarłych – Planty Krakowskie
- Latarnia umarłych – Słup Dębnicki – Rondo Grunwaldzkie
- Latarnia umarłych – ul. Czarnowiejska
- Latarnia umarłych – ul. Mikołaja Kopernika 9
- Latarnia umarłych – ul. Mikołaja Kopernika 44
- Latarnia umarłych – ul. Norymberska – Zakrzówek
- Latarnia umarłych – ul. Szwedzka
- Latarnia umarłych – ul. Wielicka – przy Starym Cmentarzu Podgórskim
Latarnia umarłych – al. Jana Pawła II i ul. Wysockiej
Latarnia umarłych – al. Pokoju – Czyżyny
Latarnia umarłych – Park Krakowski
Latarnia umarłych – Planty Krakowskie
Latarnia umarłych – Słup Dębnicki – Rondo Grunwaldzkie
Latarnia umarłych – ul. Czarnowiejska
Latarnia umarłych – ul. Mikołaja Kopernika 9
Latarnia umarłych – ul. Mikołaja Kopernika 44
Latarnia umarłych – ul. Norymberska – Zakrzówek
Latarnia umarłych – ul. Szwedzka
Latarnia umarłych – ul. Wielicka – przy Starym Cmentarzu Podgórskim
Poniższy fragment to treść przygotowana przez sztuczną inteligencję Grok AI (DeepSearch)
Latarnie Umarłych w Krakowie – Skrót
- Latarnie Umarłych w Krakowie to historyczne budowle z XII–XIV wieku, pierwotnie stawiane przy cmentarzach i szpitalach.
- Obecnie wiele z nich pełni funkcję kapliczek, a ich liczba i lokalizacje mogą się różnić w zależności od źródeł.
- Najbardziej znana znajduje się przy kościele św. Mikołaja (ul. Kopernika 9), gotycka, z XIV wieku, przeniesiona w 1871 roku.
- Inne ważne miejsca to Park Krakowski, ul. Dobrego Pasterza czy ul. Wielicka, często związane z historią chorób i śmierci.
Co to są Latarnie Umarłych?
Latarnie Umarłych to kamienne lub ceglane konstrukcje, które w średniowieczu stawiano w Europie, w tym w Polsce, głównie przy cmentarzach, szpitalach czy leprozoriach. Miały one ostrzegać podróżnych o miejscach związanych ze śmiercią lub ryzykiem zakażenia, a także rozpraszać mrok, chroniąc przed złymi duchami. W Krakowie wiele z nich zostało przekształconych w kapliczki, ale zachowały swoje historyczne znaczenie.
Gdzie można je znaleźć w Krakowie?
W Krakowie istnieje kilka znanych lokalizacji Latarni Umarłych, takich jak:
- Kościół św. Mikołaja (ul. Kopernika 9) – gotycka latarnia z XIV wieku, przeniesiona w 1871 roku.
- Park Krakowski – latarnia ukryta w zieleni, prawdopodobnie wskazująca drogę do rezydencji królewskiej.
- Ul. Dobrego Pasterza – kapliczka Sobierajów z XVII wieku, związana z Janem III Sobieskim.
- Ul. Wielicka – kapliczka Boga Ojca przed starym cmentarzem Podgórskim.
Niektóre źródła podają więcej lokalizacji, jak ul. Konopnickiej czy ul. Tyniecka 64, ale dokładne dane mogą wymagać weryfikacji u lokalnych przewodników.
Nieoczekiwany szczegół
Zaskakujące jest, że niektóre latarnie, jak ta przy ul. Dobrego Pasterza, mają dodatkowe znaczenie historyczne, np. upamiętniając wydarzenia jak bitwa pod Wiedniem, co wykracza poza ich pierwotną funkcję ostrzegawczą.
Szczegółowe informacje o Latarniach Umarłych w Krakowie
Latarnie Umarłych, znane również jako latarnie zmarłych, to średniowieczne budowle, które od XII do XIV wieku stawiano w Europie, w tym w Polsce, na terenach cmentarzy, szpitali, przytułków i leprozoriów. Ich celem było ostrzeganie podróżnych przed miejscami związanymi ze śmiercią lub ryzykiem zakażenia, a także rozświetlanie mroku, by chronić przed złymi duchami i upiorami. W Krakowie wiele z tych struktur przetrwało do dziś, choć często zostały przekształcone w kapliczki, tracąc pierwotne źródła światła, takie jak kaganki czy pochodnie. Poniżej przedstawiamy szczegółowy przegląd ich historii, funkcji i lokalizacji w Krakowie, oparty na dostępnych źródłach.
Historia i funkcja Latarni Umarłych
Latarnie Umarłych budowano głównie w XII–XIV wieku na terenach takich jak Francja, Włochy, Austria, Niemcy, Polska i Czechy. W zamyśle miały informować wędrowców o zbliżaniu się do miejsc świętych, związanych ze śmiercią, jak cmentarze czy szpitale dla trędowatych. Konstrukcja pozwalała na widoczność światła ze wszystkich stron, co było istotne w czasach, gdy oświetlenie uliczne nie istniało. W Krakowie pełniły one również rolę drogowskazów, np. wskazując drogę do klasztorów czy ostrzegając przed epidemią, jak w przypadku szpitali dla chorych na choroby weneryczne.
Z czasem, szczególnie od XIX wieku, wiele latarni zostało przebudowanych – zamurowano otwory na światło, dodano figurki świętych, co zmieniło je w kapliczki. Mimo to zachowują one wartość historyczną i kulturową, będąc świadectwem średniowiecznych wierzeń i obyczajów.
Lokalizacje w Krakowie
Poniżej znajduje się tabela z listą znanych Latarni Umarłych w Krakowie, ich lokalizacjami i dodatkowymi informacjami, opartymi na dostępnych źródłach, takich jak Wikipedia i lokalne przewodniki.
| Nazwa/Opis | Lokalizacja | Dodatkowe informacje |
|---|---|---|
| Gotycka latarnia umarłych | Kościół św. Mikołaja, ul. Kopernika 9 | Gotycka, 3,5 m, XIV w., przeniesiona w 1871 z Kleparza, pierwotnie przy szpitalu trędowatych, kaganek jako źródło światła, zamurowano otwory w 1871. |
| Słup dębnicki | Ul. Konopnickiej | Kapliczka słupowa. |
| Latarnia umarłych | Park Krakowski | Ukryta w zieleni, prawdopodobnie wskazywała drogę do rezydencji królewskiej w Łobzowie. |
| Kapliczka św. Gertrudy | Ul. św. Sebastiana, za hotelem Royal | Późnobarokowa, XVII w., przeniesiona na początku XIX w., pierwotnie przy kościele św. Sebastiana, związana z szpitalem na choroby weneryczne. |
| Latarnia umarłych | Ul. Kopernika 44, mur klasztoru Karmelitanek | Wskazywała i oświetlała drogę do klasztoru. |
| Kapliczka Sobierajów | Ul. Dobrego Pasterza | XVII w., 1683, upamiętnia pobyt Jana III Sobieskiego przed Wiedniem, przy grobach powstańców styczniowych. |
| Kapliczka Boga Ojca | Przed starym Cmentarzem Podgórskim, ul. Wielicka | Przeniesiona po II wojnie światowej, pierwotnie na skrzyżowaniu ul. Wielickiej i Robotniczej, po zmianach cmentarza przez Niemców. |
| Kapliczka słupowa | Ul. Tyniecka 64 | Murowana, połowa XIX w., typu latarni umarłych. |
| Murowana kapliczka słupowa | Ul. Kozienicka 12 | XVIII/XIX w., typu latarni umarłych. |
| Murowana kapliczka | Ul. Skotnicka 58B | XVIII/XIX w. |
Szczegółowe opisy wybranych lokalizacji
- Kościół św. Mikołaja, ul. Kopernika 9: To najstarsza i najlepiej zachowana gotycka latarnia, mierząca około 3,5 metra, z cokołem, sześciobocznym trzonem z arkadkami i szpiczastym daszkiem z krzyżem. Pochodzi z XIV wieku, pierwotnie stała przy szpitalu św. Walentego dla trędowatych na Kleparzu (obecnie plac Słowiański). Przeniesiono ją w 1871 roku, a przed przeniesieniem zamurowano otwory na światło, dodając figurę Jezusa. Konserwacja miała miejsce jesienią 2014 roku (Kościół św. Mikołaja i latarnia umarłych).
- Park Krakowski: Latarnia w parku jest mniej widoczna, ukryta w zieleni, i mogła służyć jako drogowskaz do historycznego kopca Esterki w Łobzowie (Latarnie Umarłych w Krakowie).
- Ul. Dobrego Pasterza: Kapliczka Sobierajów z 1683 roku nie tylko pełniła funkcję latarni, ale też upamiętnia pobyt Jana III Sobieskiego przed bitwą pod Wiedniem, co dodaje jej historycznego wymiaru (Latarnie umarłych w Krakowie).
- Ul. Wielicka: Kapliczka Boga Ojca, przeniesiona po II wojnie światowej, związana ze starym cmentarzem Podgórskim, odzwierciedla zmiany urbanistyczne w mieście (Latarnie umarłych w Krakowie).
Dodatkowe uwagi
Niektóre źródła, jak lokalne blogi i przewodniki, wskazują, że liczba i dokładne lokalizacje Latarni Umarłych mogą się różnić, co wynika z ich historycznych przemieszczeń i przebudów. Na przykład, kapliczka za hotelem Royal (ul. św. Sebastiana) pochodzi z XVII wieku i była związana z kościołem św. Rocha i Sebastiana, który służył jako szpital dla chorych na kiłę (Latarnia umarłych). Warto również zauważyć, że wiele z nich, jak ta na ul. Tyniecka 64, pochodzi z późniejszych okresów (XIX w.) i pełni funkcję typową dla latarni umarłych, choć niekoniecznie z pierwotnego okresu ich popularności.
Podróżni zainteresowani zwiedzaniem mogą skorzystać z lokalnych tras turystycznych, jak spacery organizowane przez Muzeum Krakowa, które obejmują te miejsca, szczególnie w okresie zadusznym (Krakowskie latarnie umarłych i dzwonki za konających). Jednak ze względu na brak oficjalnej mapy, zaleca się weryfikację u lokalnych przewodników lub centrów informacji turystycznej, zwłaszcza w przypadku mniej znanych lokalizacji.
Podsumowanie
Latarnie Umarłych w Krakowie to fascynujący element dziedzictwa kulturowego, łączący historię medycyny, religii i architektury. Stanowią one nie tylko świadectwo średniowiecznych wierzeń, ale też odzwierciedlają zmiany w urbanistyce i społecznych obawach, jak epidemie czy bezpieczeństwo nocnych podróży. Dla miłośników historii i architektury są one wartym uwagi punktem na mapie Krakowa, oferując wgląd w życie dawnych mieszkańców miasta.
Kluczowe źródła
- Latarnie umarłych w Krakowie – szczegółowy opis lokalizacji
- Kościół św. Mikołaja i latarnia umarłych – historia i konserwacja
- Latarnie Umarłych w Krakowie – przewodnik po zabytkach
- Przewodnik po Latarniach Umarłych w Krakowie – historia i współczesność
- Krakowskie latarnie umarłych i dzwonki za konających – spacery tematyczne
- Latarnia umarłych – opis i funkcje historyczne
Koniec treści przygotowanej przez sztuczną inteligencję Grok AI (DeepSearch)
Latarnie Umarłych
Zazwyczaj spotyka się opisy, że krakowskie latarnie umarłych ustawiane były na rozdrożach, po to by w nocy kierować podróżnych na właściwy, główny szlak handlowy. Przykładowo: trakt z Krakowa na Sandomierz miały wyznaczać latarnie w Czyżynach, zaś trakt do Sławkowa i dalej na Śląsk – latarnia z obecnego Parku Krakowskiego. Podobnie trakt biegnący na Tyniec i dalej w kierunku Cieszyna miało wskazywać kilka, stojących do dziś latarni.
Często pomijana jest ich druga funkcja – oświetlania miejsca zbiorowego pochówku. Przykładami są dwie latarnie, umiejscowione dość blisko siebie przy dawnym trakcie tynieckim: Słup Dębnicki oraz Latarnia Ludwinowska. [PKA]
Latarnie Umarłych w Krakowie
- Latarnia umarłych – al. Jana Pawła II i ul. Wysockiej
- Latarnia umarłych – al. Pokoju – Czyżyny
- Latarnia umarłych – Park Krakowski
- Latarnia umarłych – Planty Krakowskie
- Latarnia umarłych – Słup Dębnicki – Rondo Grunwaldzkie
- Latarnia umarłych – ul. Czarnowiejska
- Latarnia umarłych – ul. Mikołaja Kopernika 9
- Latarnia umarłych – ul. Mikołaja Kopernika 44
- Latarnia umarłych – ul. Norymberska – Zakrzówek
- Latarnia umarłych – ul. Szwedzka
- Latarnia umarłych – ul. Wielicka – przy Starym Cmentarzu Podgórskim
Zobacz wszystkie
Latarnie Umarłych w Krakowie